Jongeren duiken in documentaireactivisme

Tijdens IDFA 2025 is daarom een nieuw onderwijsprogramma gelanceerd dat hierop aansluit. In dit programma onderzoeken middelbare scholieren en mbo-studenten hoe kunst, en in het bijzonder documentairefilm, wordt ingezet als vorm van activisme. Onder leiding van een moderator verdiepen de scholieren zich in de beweegredenen en methodes van documentairemakers die maatschappelijke thema’s als klimaatverandering, het krakersbeleid en roofkunst aankaarten. Daarbij worden filmfragmenten gecombineerd met stellingen, die hen uitnodigen te reflecteren op de raakvlakken en grenzen van makerschap en verzet. IDFA hoopt dat dit programma een verrijking kan zijn voor het burgerschapsonderwijs op middelbare scholen en mbo-opleidingen, dat erop gericht is om jongeren zo goed mogelijk in staat te stellen om deel te nemen en bij te dragen aan onze democratische samenleving.

Dat jongeren zich betrokken voelen bij maatschappelijke kwesties, bleek onder meer in 2018, toen scholieren in Nederland zich aansloten bij de wereldwijde klimaatstakingen. Ze verlieten de klas om hun stem te laten horen en werden daarin soms gesteund door hun scholen, die hun afwezigheid niet als ongeoorloofd registreerden. Demonstreren werd zo niet alleen een recht, maar ook een leerervaring: een vorm van burgerschap in de praktijk.

Ook vandaag de dag is activisme onder jongeren zichtbaar. Het afgelopen jaar vonden in Nederland talloze protesten plaats: van de grote Rode Lijn demonstraties tot universiteitsbezettingen, van antiracisme-acties tot kleinere manifestaties zoals sit-ins. Daarnaast zijn jongeren online dagelijks getuige van activistische uitingen van leeftijdsgenoten en publieke figuren. Een recent voorbeeld is de oproep om het protestnummer ‘Vrijheid, gelijkheid, zusterschap’ van Sophie Straat massaal te streamen om zo het racistische AI-nummer ‘Wij zeggen nee, nee, nee, tegen een azc’ uit de topdrie van Spotify te verdringen.

Het onderwijsprogramma dat scholen vanaf nu jaarrond in Het Documentaire Paviljoen kunnen bezoeken, bevat onder andere de Nederlandse documentaires Hotel Mokum (Yannesh Meijman) en The Story of Ne Kuko (Festus Toll). Deze films laten zien hoe de makers via hun werk maatschappelijke thema’s belichten, in sommige gevallen zonder zich noodzakelijkerwijs als activist te profileren. Filmmaker Festus Toll verwoordt het treffend: “Hoewel ik mezelf niet per se als een activist beschouw, geloof ik wel dat film een krachtig middel kan zijn voor sociale verandering. Mwazulu [de activist die in de film Congolese roofkunst meeneemt uit het Afrika Museum, red.] is eigenlijk de heldhaftigere en moedige versie van mezelf. Als filmmaker heb je een veilige positie: je observeert en verstopt je achter de camera. Hij stapt écht het museum in en neemt zo’n beeld mee.”

Maar welke risico’s schuilen er misschien toch achter die schijnbare veiligheid van de geëngageerde kunstenaar? En wie kan zich burgerlijke ongehoorzaamheid permitteren? Door met jongeren in gesprek te gaan over verschillende manieren om maatschappelijke verandering te stimuleren, biedt het onderwijsprogramma niet alleen inzicht in de wereld van documentairefilm, maar ook in de bredere context van mensenrechten en democratische betrokkenheid. In een tijd waarin het recht om te demonstreren onder druk staat en zowel jongeren als filmmakers hun stem steeds luider laten horen, wordt duidelijk: film is niet slechts een venster op de werkelijkheid, maar soms ook een megafoon.

__

Meer informatie over IDFA’s onderwijsprogramma’s vind je hier. Contact met het team? Mail naar educatie@idfa.nl

IDFA's onderwijsprogramma wordt mede mogelijk gemaakt door Fonds 21, Brook Foundation, Kidsweek, Deloitte Impact Foundation en IDFA Dikke Vrienden+.